Στη φωτογραφία πάνω: Η πρωτότυπη πρώτη σελίδα από το Χειρόγραφο I με τα γράμματα του K. Marx
Αναγγελία για τη δημοσίευση του Χειρογράφου 1865 για τον 2ο τόμο του Κεφαλαίου σε μια επιμελημένη ιστορική-κριτική έκδοση από τις εκδόσεις ΚΨΜ εντός του 2021
Οι εκδόσεις ΚΨΜ, πάντα σε συνεργασία με τον μεταφραστή που εργάστηκε για τη νέα μετάφραση και επιστημονική έκδοση του πρώτου τόμου του Κεφαλαίου καθώς και την σειρά των ανθολογιών με κείμενα του K. Marx από τις δεκαετίες 1840 και 1850 (μέχρι στιγμής έχουν εκδοθεί οι τόμοι για τις δυο αυτές δεκαετίες, ενώ η ερευνητική και μεταφραστική εργασία συνεχίζεται ήδη για την δεκαετία 1860), πρόκειται να εκδώσουν -εν καιρώ- για πρώτη φορά στα ελληνικά το Χειρόγραφο Ι ή Χειρόγραφο 1865 του K. Marx για τον 2ο τόμο του Κεφαλαίου. Η εργασία αυτή βρίσκεται σε εξέλιξη και η ολοκλήρωσή της θα ανακοινωθεί στους επόμενους μήνες, ευελπιστούμε μέσα στο 2021.
Η δεκαετία του 1860 είναι η περίοδος στη ζωή του Karl Marx στην οποία συντάσσεται το σαφώς μεγαλύτερο τμήμα του ερευνητικού έργου που θα λάβει την ίδια δεκαετία την ονομασία Το κεφάλαιο. Κριτική της πολιτικής οικονομίας. Η λαβυρινθώδης πορεία για την θεμελίωση του κριτικού αυτού εγχειρήματος, όπως και οι μέχρι το 1881 απόπειρες συνέχισής του από τον Marx, έγιναν σαφείς στα τέλη του 20ού αιώνα, όταν η δημοσίευση όλων των χειρογράφων του Marx από την έκδοση των Απάντων (MEGA: Marx-Engels-Gesamtausgabe), κατέστησε δυνατή την μελέτη της πορείας των ερευνών του, κάτι που ήταν εκ των πραγμάτων αδύνατο για τις γενεές αναγνωστών που διέθεταν μόνο την επιμελημένη από τον Friedrich Engels έκδοση, ιδιαίτερα των δύο τελευταίων τόμων του Κεφαλαίου (2ος τόμος το 1885 και 3ος τόμος το 1894 αντίστοιχα). Τούτη δε η διαπίστωση ισχύει κυρίως για τον δεύτερο τόμο του Κεφαλαίου, τον συγκριτικά πιο «παραμελημένο» στη γραμματολογία του μαρξικού έργου.
Η εκτενής μελετητική δουλειά του Marx, σε συνδυασμό με τις απαιτήσεις που συνόδευαν την ενεργό συμμετοχή του στη νεοπαγή Διεθνή Ένωση Εργατών, είχε ως συνέπεια, ότι το πρώτο εξάμηνο του 1865 διέκοψε τη συγγραφή του χειρογράφου για το τρίτο Βιβλίο και ξεκίνησε τη συγγραφή του χειρογράφου για το δεύτερο Βιβλίο, του πρώτου χειρογράφου που αφορούσε την ανάπτυξη των κατηγοριακών προσδιορισμών της κυκλοφορίας του κεφαλαίου. Το χειρόγραφο αυτό, γνωστό στην έρευνα ως Χειρόγραφο 1865, περιέχει τρία κεφάλαια – μια δομή την οποία ο Marx διατήρησε και στα ακόλουθα χειρόγραφα του δεύτερου Βιβλίου – τα οποία πραγματεύονται διαδοχικά την κυκλοφορία του κεφαλαίου, την περιστροφή του κεφαλαίου και την αναπαραγωγή του κεφαλαίου· το τρίτο κεφάλαιο δεν συντάχθηκε, καθώς ο Marx επέστρεψε στη σύνταξη του χειρογράφου για το τρίτο Βιβλίο, την οποία θα σταματήσει τον Δεκέμβριο του 1865. Και τα δύο χειρόγραφα επρόκειτο να μείνουν ημιτελή. Ήδη τον Ιανουάριο του 1866 ο Marx είχε στραφεί στην τελική συγγραφή (δηλαδή, την ολοκλήρωση και την καθαρογραφή) του πρώτου Βιβλίου (του γνωστού 1ου τόμου του Κεφαλαίου που εκδόθηκε το 1867).
Ο Marx στράφηκε εκ νέου στην απόπειρα συγγραφής του δεύτερου Βιβλίου μόλις το 1876, οπότε και μελέτησε ξανά
τα μέχρι τότε χειρόγραφά του και τα αρίθμησε:
- το Χειρόγραφο 1865 ονομάστηκε Χειρόγραφο Ι,
- το Χειρόγραφο 1868-1870 ονομάστηκε Χειρόγραφο ΙΙ,
- η συλλογή γραμματολογικών παραθεμάτων για το δεύτερο Βιβλίο ονομάστηκε Χειρόγραφο ΙΙΙ,
- το Χειρόγραφο 1868 ονομάστηκε Χειρόγραφο IV.
Ο Engels για διάφορους λόγους που δεν είναι δυνατό να αναλυθούν σε τούτο το κείμενο, δεν συμπεριέλαβε διόλου το Χειρόγραφο Ι στη σύνθεση του δεύτερου τόμου του Κεφαλαίου μετά τον θάνατο του Marx.
Όπως αναφέρθηκε ήδη, σύμφωνα με την προγραμματική διάρθρωση του 1862, το δεύτερο Βιβλίο του Κεφαλαίου αφορά την κυκλοφορία του κεφαλαίου, και το Χειρόγραφο 1865 είναι το πρώτο χειρόγραφο που ασχολείται αποκλειστικά με τη θεμελίωση και κριτική των κατηγοριών της κυκλοφορίας. Η πρώτη σχετικά εκτεταμένη παρουσίαση της προβληματικής της κυκλοφορίας γίνεται από τον Marx στο τετράδιο IV του Χειρογράφου 1857-1858, γνωστού ως Grundrisse, όπως και στο εκτεταμένο Χειρόγραφο 1861-1863 (αποσπάσματα από το οποίο θα περιέχει η Ανθολογία 1860, που επίσης προετοιμάζεται από τις εκδόσεις μας).
Η δημοσίευση του Χειρογράφου 1865 σε μια επιμελημένη ιστορική-κριτική έκδοση από τις εκδόσεις ΚΨΜ θα ήταν αδύνατη χωρίς την προηγούμενη εργασία των MEGA (Marx Engels gesamtausgabe, έκδοση των Απάντων Μαρξ και Ένγκελς), καθώς περιέχει ένα κείμενο του Marx εντελώς άγνωστο στο ελληνικό κοινό, αλλά ακόμα και στο αγγλόφωνο κοινό (εάν αυτό αποτελεί κάποιο επιπλέον κριτήριο). Την μετάφραση και την επιστημονική θεώρηση/επιμέλεια του έργου πραγματοποίησε ο καθηγητής Θανάσης Γκιούρας, μεταφραστής και επιμελητής μεταξύ άλλων και της νέας έκδοσης του πρώτου τόμου του Κεφαλαίου (εκδ. ΚΨΜ, Αθήνα 2016) και της σειράς ανθολογιών από τις δεκαετίες 1840 και 1850.
Μέσα από την ανάγνωση του Χειρογράφου 1865 ο αναγνώστης και η αναγνώστρια έρχονται σε επαφή με τον Marx «εν ώρα εργασίας», κάτι που μπορεί να αποδειχτεί, το λιγότερο, χρήσιμο ακόμη και για γνώστες του «επίσημου» δεύτερου τόμου του Κεφαλαίου. Η νέα αυτή έκδοση αυτοκατανοείται ως συνδρομή σε μια τέτοια δυναμική ανάγνωση.
